Abstract: Prawo do miasta

W tym roku upływa pięćdziesiąt lat od sformułowania po raz pierwszy prawa do miasta. Jest ono o tyle nietypowym prawem (prawem podmiotowym w szerszym znaczeniu, right, pojęciowo przeciwstawianym prawu przedmiotowemu, law – podmiotowym prawem publicznym), że zajmują się nim głównie nieprawnicy: filozofowie, socjologowie, politologowie, geografowie, ekonomiści, architekci czy urbaniści – a nie prawnicy. Można nawet mówić o deficycie, nie tylko u nas, prawnych studiów nad prawem do miasta. Próby ustalenia treści i charakteru prawnego tego prawa, coraz częściej traktowanego jako prawo człowieka (prawo podstawowe) są tym bardziej potrzebne.

Prawo do miasta zostało sformułowane przez filozofów i antropologów, jednakże znajduje już bezpośredni wyraz w dokumentach prawnych: w powołującej się na konstytucję brazylijskiej ustawie z 10 lipca 2001 r. – Statut miast, Światowej Karcie Prawa do Miasta z 2004 r., Karcie Prawa do Miasta Miasta Meksyku z 2010 r. czy w Nowej Agendzie Miejskiej ONZ z grudnia 2016 r. Dokumenty, o różnym walorze prawnym i różnej treści, pozwalają na identyfikowanie treści prawa do miasta (w szerokim ujęciu prawo do: sprawiedliwego korzystania i dostępu wszystkich mieszkańców do wszystkiego, co może oferować miasto, zbiorowego uczestnictwa mieszkańców we wszystkich sprawach miasta oraz efektywne funkcjonowanie wszelkich praw człowieka w kontekście miejskim, czyli w zakresie różnych aspektów życia „miasta-murów” i „miasta-społeczności”, przy zawężaniu treści tego prawa w pewnych wypowiedziach doktrynalnych i normatywnych) oraz stwierdzenie, że jest to kompleksowe prawo przysługujące mieszkańcom miasta zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo, należące wobec tego do tzw. trzeciej generacji praw człowieka.

Aczkolwiek prawo do miasta nie znajduje bezpośredniego sformułowania w aktach prawnych obowiązujących w RP, w skład polskiego porządku prawnego wchodzą już różne prawa zaliczane do treści prawa do miasta: prawo dostępu do usług w zakresie użyteczności publicznej (usług świadczonych w interesie ogólnym, usług powszechnych), prawo do udziału w procesie podejmowania rozstrzygnięć publicznych, prawo do mieszkania, czy prawo do środowiska, nadto prawa, które zaczyna się uznawać za podstawowe: prawo do dobrej administracji jako istotna część prawa do dobrego rządzenia i prawo do dobrej przestrzeni. Prawo do miasta, choć ogólnie wciąż bardzo „miękkie”, jest już na tyle ukształtowane, że nie może nie być uwzględniane w takim wyważaniu, w razie konfliktu, różnych praw podmiotowych (w tym prawa własności), które nie może prowadzić do naruszenia istoty któregokolwiek z praw – a jego szczególna kompleksowość, wyrażająca się w zawieraniu się w nim treści wielu innych praw podstawowych różnych generacji, powinna tym bardziej wskazywać na potrzebę zachowywania jego istoty, tj. zapewnienia warunków podmiotowego życia wszystkich mieszkańców miasta.